بیوسنتز و فیزیولوژی تستوسترون

تستوسترون به هورمون استروئید – ۱۹ معروف است که ساختمان اصلی سازنده آن را کلسترول تشکیل می دهد. این هورمون هر دو خصیصه آنابولیک و آندروژنیک را داراست و در یاخته های لیدیگ بیضه و در نشر غده فوق کلیه تولید می شود.

تستوسترون از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ چرا که برخی صفات جنسی ثانویه، مانند رویش موی صورت، بم شدن صدا، ریزش مو با الگوی مردانه، رشد عضلات و توده استخوانی را سبب می شود. این هورمون باعث جهش رشد در نوجوانان و توقف رشد قدی با بستن صفحات رشد در دو انتهای استخوان ها می شود.

آغاز تولید تستوسترون در زندگی هر فرد به دوران پیش از دو ماهگی جنین در رحم مادر بر می گردد و لذا در تعیین جنسیت نقش مهمی ایفا می کند. ترشح این هورمون تا قبل از دوره بلوغ در هر دو جنس ناچیز است اما در دوره بلوغ جنسی (بالأخص در جنس نر) افزایش می یابد. از این رو عامل اصلی تغییرات فیزیکی این دوران به شمار می آید. در خصوص میزان بهره مندی دو جنس از تستوسترون همین قدر بدانید که به طور متوسط بدن هر مرد ۲۰ برابر بیشتر از بدن هر زن تستوسترون تولید می کند که ۹۰ تا ۹۵ درصد آن توسط بیضه و مابقی توسط بخش قشری غدد فوق کلیه تولید می شود.

بایندینگ و بافر تستوسترون بدن مردان به طور طبیعی روزانه در حدود ۸ میلی گرم تستوسترون ترشح می کند و میزان طبیعی وجود این هورمون در خون انسان نیز در حدود ۳۰۰ الی ۱۰۰۰ نانوگرم در دسی لیتر از خون بدن آدمی است که این مقدار نشان از کم بودن تستوسترون آزاد در بدن دارد. هر چند این مقدار ناچیز می تواند در مقابل گیرنده های سلولی واکنش نشان دهد، اما بخش اعظم آن با دو پروتئین آلبومین و SHBG (هورمون جنسی پیوندی با گلوبولین) پیوند برقرار می کند، پیوند تستوسترون با این پروتئین ها از فعالیت هورمونی جلوگیری می کند هورمونهای استروئیدی میل ترکیبی بسیاری به SHBG دارند اما میل ترکیبی آنها با آلبومین بسیار پائین است (۱۰۰۰ برابر بیشتر از آلبومین) با این حال مقادیر بالای تراکم آلبومین در خون (۱۰۰۰ برابر بیشتر از SHBG) باعث شده است ۵۳ درصد از تستوسترون با آلبومین در پیوند باشد و 45 درصد با SHBG در تعامل قرار بگیرد که دو درصد باقی مانده به صورت غیر پیوندی در خون جریان دارد.

پیوند شیمیایی ایجاد شده بین تستوسترون تولید شده در بدن با پروتین های موجود در خون امکان ذخیره شدن طولانی مدت تستوسترون در خون را فراهم می کند، به شکلی که چنانچه بدن فرد نیاز به تستوسترون داشته باشد به راحتی و با شکستن این پیوند می تواند از تستوسترون موجود در خون بهره بگیرد.

نکته حائز اهمیت در خصوص استروئید ها و رابطه آن با پروتئین های یاد شده، میلی تری آنها با این ۲ پروتئین، بالأخص SHBG می باشد. چرا که استروئید هایی تمایل بیشتری به ترکیب با SHBG را دارند، که از خواص آندروژنیک کمتری برخوردارند. در واقع هر چقدر میزان آندروژنیک بودن استروئید بیشتر باشد، میل ترکیبی کمتری با این پروتئین از خود نشان می دهد و در نتیجه میزان تستوسترون آزاد در خون افزایش می یابد.

گفته می شود مقادیر SHBG موجود در بدن متغیر است و این پروتئین تحت تاثیر فاکتورهای مختلفی قرار می گیرد، که ظاهرا غلظت استروژن و هورمون های تیروئیدی موجود در خون، از نقش بسزایی برخوردارند. با افزایش مقادیر استروژن و هورمون های تیروئیدی در مقادیر پلاسمایی SHBG افزایش می یابد و افزایش پروتئین پیوندی یاد شده، کاهش تستوسترون آزاد را سبب می شود.

ناگفته پیداست که کلیه عواملی که می توانند در کاهش SHBG دخیل باشند (مانند استروئیدها و محرکهای تستوسترون) در افزایش مقادیر تستوسترون و در نتیجه بهره گیری از خواص آنابولیک و آندروژنیک آن نقش دارند.